Page 157 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

eserinin şaşırtıcı faydaları, sağlam prensipleri icra ederken uymaları gereken bazı ahlaki
ve doğru kanunlar içerdiğini vurgular. Eseri konulardan bahsedilir. Hacı Paşa’nın bu eseri
yazarken yararlandığı temel kaynakların, İbni diğer birçok eseri için temel kaynak teşkil
Sînâ, Hipokrat, Galen, Necîbuddin Semerkandî etmiştir.
ve Alâeddin Ali b. Ebi’l-Hazm Karşî (İbnu’n- el-Ferîde fî zikri’l-ağziyeti’l-müfîde: Hacı
Nefîs) başta olmak üzere bu alanda tanınmış Paşa’nın yine 1370 senesinde Mısır’dayken
diğer kişilerden aktarımlar içerdiğini söyler. Arapça olarak yazmış olduğu ikinci eserdir.
Bu kitabın tedavi yöntemlerini, ilaçların Üç baptan oluşmaktadır. Birinci bap tıp
özelliklerini ve bu alanda yazılmış kitaplarda ilminin genel hatlarını, ikinci bap yiyeceklerin
bulunmayan bazı değerli konuları barındırdığını ve ilaçların özelliklerini, üçüncü bap ise
söyler. Üstelik bu bilgileri, asrın en seçkin hastalıkların nedenlerini, belirtilerini ve
âlimlerinden, “Musa’nın mucizesi” ve “İsa’nın tedavilerini ele almaktadır. Hacı Paşa bu
nefesi” gibi ifadelerle nam salmış dönemin eserinin önsözünde şöyle demektedir:
hekimlerinden toplamıştır. Ayrıca hislerine,
gözlemlerine, tahminlerine ve kanıtlarına “Üç temel görevi yerine getirdikten sonra,
dayanarak eklemeler yapar. Birçok güçlüğü kendisine güvenilebilecek bir doktorun
aşarak meydana getirdiğini ifade ettiği bu bulunmadığı yerlerdeki insanlara bir
eserinde basit ve bileşik ilaçlardan bir zararı hatırlatma olması amacıyla, sağlık koruma ve
olmamakla beraber yarar sağladığında ittifak bazı meşhur hastalıkların tedavisi konusunda
olunanları topladığını söyler. bilinmesi gerekenleri içeren bu risaleyi
yazdım. Anlatımı güzel ve anlamı öz olan bu
Eser dört talimden oluşur. İlk talimde esere (ferîde) adını verdim ve üç ana başlık
tıp ilminin teori ve pratik kısımlarının altında düzenledim.”
genel hatlarını içerir ve iki ana bölümden
(makaleden) oluşur. İlk bölüm teorik kısmı, Adnan Adıvar’a göre el-Ferîde, et-Teʿâlîm fî
ikinci bölüm ise pratik kısmı açıklar. İkinci ʿilmi’t-tıb’ın bir nevi özeti gibidir.
talim de iki kısımdan (cümleden) oluşur. İlk Şifâʾu’l-eskâm ve devâʾu’l-âlâm: “Şifâ-
kısım yiyecekler ve içecekleri, ikinci kısım yı Hacı Paşa” veya “Kânûnu Hacı Paşa”
basit ilaçlar ve “akrabadin” denilen bileşik isimleriyle de anılan bu eser müellifin en
ilaçları açıklar. Üçüncü talimde baştan ayağa bilinen ve en çok dolaşıma girmiş eseridir.
kadar her bir organa özgü hastalıkları, bu 1380’de Ayasuluk’ta bulunurken kendi
hastalıkların nedenlerini, belirtilerini ve ifadeleriyle “Fahrüddünya ve’d-din İsa b.
tedavilerini açıklar. Son, yani dördüncü Mehmed b. Aydın” adına, Arapça olarak telif
talimde ise sadece bir organa özgü olmayan edilmiştir. Dört makaleden oluşan oldukça
hastalıkları ve bu hastalıkların nedenlerini, hacimli bir eserdir.
belirtilerini ve tedavilerini açıklar.
Bu eser Osmanlı tabipleri tarafından rağbet
Kitaba “Vasiyet” başlıklı bir bölüm görmüştür. Hacı Paşa’nın talebesinden Sinan
eklenmiştir. Bu bölümde hekimlerin Paşa bu eseri İbn Sînâ’nın Kânûn’u, Ebubekir
kıyafetlerinin düzeninden, hastaya nasıl Râzî’nin Hâvi’si, Cürcânî’nin Zahîre-i
davranmaları gerektiğinden ve sanatlarını Hârizmşâhî’si ile bir tutarak onu yüceltir.

155