Page 77 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

bu çalışmaların merkezinde yer almıştır/ açıkladığı meselelerdendir. Esasen müellif ilk
almalıdır. Sadreddin-i Konevî, hocası kısımda daha sonra Fâtiha tefsiri üzerinden
İbnü’l-Arabî’nin aksine, çok sayıda eser anlatacağı nazariyata zemin hazırlamaktadır.
vermiş bir yazar değildir. Ancak yazdığı İkinci bölümde ise Fâtiha Sûresi’nin yorumu
az sayıdaki kitaplarında güçlü bir üsluba vardır. Konevî, bu kısımda önce Besmele’nin
sahip olduğu gibi eserlerinin konuları tefsirini yapar ve Fâtiha Sûresi’ni üç kısımda
tasavvuf metafiziğinin ana mevzularını ele alır. Bu sûre Konevî’ye göre, Tanrı-âlem
kapsamaktadır. Bu durum Konevî’nin hitap ilişkilerini özetleyen en uygun metindir.
ettiği kitleyi daraltırken aynı zamanda onu Dolayısıyla eseri, klasik anlamda bir sûre
güçlü bir otorite hâline getirmiştir. Eserleri tefsiri olarak görmek yerine Mutlak Varlık
tasavvuf tarihinde yazılmış eserlerin önemli olan Hakk’ın, varlık mertebelerinde eşyayı
bir kısmına kaynaklık etmiştir. Bu anlamda izhar etmesinin ana fikrini oluşturduğu
kitapları tasavvufî düşünce literatürünün Tanrı-âlem irtibatının yorumlanmasını
temel ve kurucu metinleri arasında mümkün kılan bir metin olarak görmek
sayılmaktadır. daha doğru olacaktır. Konevî’nin bu eserine
1
Osmanlı sûfîlerinden Osman Fazlı-i Atpazârî
Konevî’nin hem nazarî tasavvuf düşüncesine (ö. 1691) bir şerh yazmıştır.
hem de Ekberiyye ekolüne katkısı birkaç
farklı şekilde olmuştur. Bunlardan biri, Miftâhu’l-gayb’da ise Konevî, İbnü’l-Arabî’nin
onun Ekberî fikirlerin anlaşılmasına, İbnü’l- ortaya koyduğu tüm nazariyata ait bir sistem
Arabî’nin eserlerinde dağınık halde olan ve usûl üretmiştir. Bu açıdan Konevî’nin
fikirlerini düzenleyerek sağladığı katkı iken, en etkili kitabı Miftâhu’l-gayb’dır. Üzerine,
bir diğeri telif ettiği eserlerle metafizik Konevî’nin diğer eserlerine nazaran daha
düşünceyi büyük ölçüde şekillendirmesidir. fazla şerh yazılması da bu etkinin bir
Dolayısıyla Konevî’nin eserlerinin hem işaretidir. Eser İbnü’l-Arabî ile başlamış olan
tasavvufî düşünce literatürünün kaynakları metafizik dönemin en önemli kitaplarından
arasında değerlendirilmesi hem de Ekberî biridir.
geleneğin temel yaklaşım tarzını ve
metodolojisini belirleyen usûl kitapları Miftâhu’l-gayb’ın düşünce tarihinde özel bir
olarak dikkate alınması daha uygun dönemle özdeşleşecek kadar önemli olan
olacaktır. yönü, sadece bu teorik sahayla ilgili bilgiler
vermesi değil, aynı zamanda bu alanla
Konevî’nin hemen hemen tamamı nazarî bağlantılı olan mâlumatı değerlendirme
tasavvuf metni kabul edilebilecek ve yöntemlerinden bahsetmesi ve bu tarz
içlerinden biri filozof Nasîruddin-i Tûsî ile bilgilerin kaynaklarından ve bu sahanın
mektuplaşmalarından oluşan dokuz tane kendisine mahsus ilkelerinden söz etmesidir.
eseri vardır. Bir Fâtiha Sûresi tefsiri olan Başka bir deyişle eser, ait olduğu doktriner
İ’câzü’l-beyân adlı kitabında bilginin tanımı, tasavvuf alanının usûl kitabı olma özelliği
ilmin suretleri ve varlıktaki ilmin mahiyeti taşımaktadır. En-Nusûs fî tahkîki’t-tavri’l-
gibi konular, Konevî’nin birinci bölümde mahsûs adlı kitabı, üstadı İbnü’l-Arabî’nin

1 Ekrem Demirli, Fatiha Suresi Tefsiri, İz Yayınları, İstanbul 2002, s. 16 (Önsöz).

75