Page 123 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

bu açıklamanın yetersiz olduğunu belirtir. Kutbuddin Şîrâzî, Öklid’in göz ışın teorisini
Büyük ölçülerin görülebilmesi, çıkarım ve İbn Sînâ’nın nesne ışın teorisini reddederek
yoluyla değil, doğrudan gözlemle mümkündür. kendi İşrâkî teorisini geliştirir. Bu teoriye
Sühreverdî’ye göre, görme süreci hayalî değil “Zuhur Teorisi” adı verilir. Zuhur Teorisi’ne
gerçektir. Sühreverdî, hem Şuâ teorisini hem göre, görme göz ve nesne arasında engel
de İntiba teorisini tutarsız bularak reddeder. olmadığında, gözlemcinin ruhunda bir
aydınlanmayla gerçekleşir. Görme olayı,
fiziksel ışınların hareketi ile değil, ruhî

Şîrâzî’nin Zuhur Teorisi bir tecrübe ile açıklanır. Görme konisi
Kutbuddin Şîrâzî, görsel algıya dair gibi geometrik açıklamalara başvurmaz;
düşüncelerini Durretu’t-tâc adlı eserinde bilinçteki aydınlanma sürecine odaklanır.
ayrıntılı bir şekilde açıklar ve Sühreverdî’nin İşrâkî düşüncenin temel kavramı olan ışığın
görüşlerini daha da geliştirir. O, görsel algıyı sembolik kullanımı bu teoride önemli bir yere
şöyle tanımlar: “Bir şeyin hakikatinin idrak sahiptir. Şîrâzî, ışığın varlığı ve aydınlanma
edenden önce kendisinde ya da bir görüntüde düşüncesini derinlemesine inceler. İşrâkî

mevcut olması.” Şîrâzî’ye göre görsel algı: felsefede ışık, sadece fiziksel bir olgu değil,
aynı zamanda bilginin kaynağı ve ruhun
1. Bir organ aracılığıyla oluşur. aydınlanması olarak da anlaşılır. Sühreverdî,
2. Harici bir şeyden çıkan ışık aracılığıyla Şuâ ve İntiba teorilerini tutarsız bularak
meydana gelir. reddederken, Zuhur Teorisi ile görmenin
3. Başından itibaren nesnede mevcut olan bir bilinçteki aydınlanma olarak açıklanmasını
durumdur. önerir. Şîrâzî’nin yaklaşımı, İşrâkî düşüncenin
4. Bir müdrik (algılayıcı) sayesinde organda ışık ve bilgi ilişkisindeki sembolik anlatımı ile
intiba edilir. uyum içindedir.
Şîrâzî, görsel algıyı açıklarken hem gözden çıkan
ışın teorisini hem de nesneden göze ulaşan
ışın teorisini kapsayan bir yaklaşım sergiler. Bu Optiğin Astronomide Kullanımı
süreçte beş ana madde üzerinde durur: Örneği: Güneş ve Ay Tutulmaları

(a) Kristal sıvı ve optik sinirlerde intiba Formun AltıTarihin her döneminde insanların
olduğu düşüncesini reddeder. Ona göre intiba, ilgisini çeken Güneş ve Ay tutulmaları,
görünümde meydana gelir ve gerçek boyutta İslam ve Osmanlı astronomi metinlerinde
değildir. Bu, fizikçinin görüşüdür. de sıkça ele alınmıştır. Temelde, ışık yayan

(b) İntiba, nesneden ayrılmayı gerektirmez. bir gezegenin önüne başka bir gök cisminin
Nesne, doğrudan görünürdür. geçmesi ve bu engelin gölgesinin başka
(c) Görsel algının kapasitesi, gözle nesne bir gezegenin üzerine düşmesi olarak
arasındaki şeffaf aracı ortama bağlıdır. açıklanabilen bu olaylar, astronomi ile optiğin

(d) Optik biliminin temeli olan görsel ışınlar, kesiştiği noktada incelenebilir. Kutbuddin
gerçekte mevcut değildir. Şîrâzî, astronomi kitabı Nihayetu’l-idrak’ta bu
(e) Optik ışın kuramı, matematiksel olarak konuları ele almıştır. O dönemde, yer merkezli
doğru sonuçlar verse de fiziksel olarak yanlıştır. Batlamyus sistemi hâkim olduğu için,

121