Page 133 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

farklı alanlara taalluk eden yönlerinin Ancak bunlardan nokta, çizgi, yüzey ve
bulunması sebebiyle ihdas edilmiştir. Zira cisim kavramlarını Şîrâzî’nin ifade tarzı
hey’et ilminin konusu gök cisimleridir ile vermek, bunların hendesenin en temel
ve esasında cisim, tabiiyyatın konusudur. kavramları olmaları yanında tabii ilimler ile
Ancak bu konunun ne yönden araştırıldığı metafiziğe uzanan anlam katmanlarının da
da ilmin konumunu belirlediğinden bulunması, müellifin yönelim ve tercihlerini
astronomi ilminin hem matematik hem de anlamak açısından önem arz eder.
fizik ile kesişim kümeleri ortaya çıkar. İşte Her konum sahibi, yani hissi işareti kabul
astronomi kümesinin kesişim kümeleriyle eden şey ya bölünmeyi asla kabul etmez
birlikte tamamı okuyucuya aktarılmak ya da eder. İlk seçenek “nokta” olarak
istendiği için hendesiyyat ve tabiiyyat bâbları isimlendirilir ve “parçası olmayandır” denir.
konulmuştur. Müellifin bunlardan hangisini Yani “konum sahibi, parçası olmayandır”,
sıra bakımından öncelediği sorusunun zira “konum sahibi” şartını eklemezsek
cevabı, söz konusu ilmi hangisinin üzerine “parçası olmayan” şeklinde tanımlanan
inşa edeceğinin de göstergesi olabilir. Buna “vahdet” kavramı da bu tanımın içine girmiş
ilave olarak, kesişim kümelerindeki ilimler olur ve “nokta” ile “vahdet” kavramlarının
hakkında ne kadar ayrıntılı bilgiye girdiği ayrımı yapılamaz. İkinci seçeneğe gelince, ya
hususu da benzer bir ipucu sunabilir. bölünmeyi sadece uzunluk gibi bir yönden,
Yukarıdaki değerlendirmeleri akılda tutmak ya uzunluk ve genişlik gibi iki yönden,
kaydıyla “hendesiyyat” adlı ikinci bâbın ya da uzunluk, genişlik ve derinlik gibi
ayrıntılı içeriğine geçilebilir. “Tarifler”, üç yönden kabul eder. Bu durumda ilki,
“geometride kabul edilen postulatlar” çizgi diye isimlendirilir, “sadece uzunluğu
ve “kırk dört hendesi mesele (araştırma olandır” denir ve eğer bu çizgi sonlu ise, yani
problemi)” olmak üzere üç fasılda ortaya dairenin çevresini oluşturmuyorsa nokta
konulur. ile biter. İkincisi, yüzey diye isimlendirilir
ve “sadece uzunluk ve genişliği olandır”
Öncelikle Şîrâzî’nin bu üç faslın her birinin
içerisinde ayrım veya tasnif yapmadığı, çok denir. Eğer bu yüzey sonlu ise yani, kürenin
özet biçimde bilgileri art arda sunduğu yüzeyini oluşturmuyorsa çizgi veya nokta
görülür. Dolayısıyla bu bâbın daha iyi ile biter. Üçüncüsü cisim diye isimlendirilir
anlaşılması için aşağıda yapılan ayrım ve ve “uzunluk, genişlik ve derinliği olandır”
tasnifler tarafımıza aittir. denir. Eğer bu cisim sonlu ise, yüzey ile
biter ve sonlar (nihâyât), sınırlar (hudûd)
“Tarifler” başlığını taşıyan ilk fasıl dokuz olarak isimlendirilir. Zira sınır (hadd) sondur
temel geometri kavramı üzerine inşa (nihâye). Bu üç eksik tanımdakilerin (resm)
edilmiştir. Bunlar sırayla nokta, çizgi (hatt), lafzından maksat ya zikri geçen anlamıyla
yüzey (sath/basît), cisim (nihâyâtuhudûden), konum sahibi olandır ya da kemmiyettir ki
doğru (hattmustakîm), düzlemsel yüzey o zâtı itibariyle eşitlik ve eşitsizliği kabul
(sathmüstevâ), düzlemsel açı (zâviyebasîta), edendir ve bu durumda örneğin “konum
cisimsel açı (zâviye mücesseme), dik açı sahibi çizgi şu kadardır” veya “niceliği
(zâviyekâime) ve şekildir. şu kadardır” denilmesi gerekir. Ancak o,

131