Page 137 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

Tuhfetu’ş-Şâhiyye’nin Hendese Nihâyetu’l-idrâk’ın genel tasnif ve konu
Bölümü başlıklarının benzer şekliyle devam ettiği
Tuhfetu’ş-şâhiyye’nin hendese bölümü birinci
Tuhfetu’ş-Şâhiyye kısa adıyla bilinen eser,
684/1285 senesinde kadılık vazifesiyle bâbın ikinci faslında yer alır. Eserin genel
Sivas’ta bulunduğu dönemde yazılmıştır. içeriğinden hendese içeriğine doğru gitmek
İlhanlıların Anadolu’daki en üst düzey gerekirse, kitap 4 ana bâbdan oluşur:
yöneticisi olan Mücîreddin Emîrşâh b. 1. Bab: Kitabın asıl konusuna (makâsıd)
Sadr es-Saîd Tâceddin Mu‘tez b. Tâhir’e (ö. başlamadan önce sunulması gerekenler.
701/1302) ithaf edilmiştir. Babası Tâceddin 2. Bab: Semavi cisimlerin hey’eti, konumları
Mu‘tez (ö. 676/1277) gibi uzun yıllar hem ve hareketleri.
İlhanlı hem de Anadolu Selçukluları’na 3. Bab: Yerkürenin hey’eti ve mamur-mamur
hizmet eden Mücîreddin Emîrşâh, başta olmayan ayrımı.
Sivas olmak üzere Tokat, Kastamonu, 4. Bab: Gök cisimlerinin boyutları ve
Sinop ve Samsun bölgelerinin yönetiminde Dünyaya uzaklıklarının bilinmesi
etkili olmuştur. Hem bu bilgi hem de onun, İlk bab ise üç fasla ayrılır:
Argun İlhan döneminde (s. 1284-1291)
birtakım olumsuzluklar nedeniyle idam 1. Fasıl:Hey’et ilminin tarifi, konusu (mevzû),
kararından Kutbuddîn Şîrâzî sayesinde ilkeleri (mebâdî), temel problemleri (mesâil).
kurtulduğu bilgisi, bu iki kişi arasındaki 2. Fasıl: Hendese ile ilgili şeylerden
ilişkiyi ve kitaptaki ithafın sebebini açıklar. sunulması gerekenler.
Eserin girişinde Şîrâzî, dört yıl önce 3. Fasıl: Tabiiyyat ile ilgili şeylerden
yazdığı astronomi kitabı Nihâyetu’l-idrâk’ı sunulması gerekenler
da zikreder. Bu iki hey’et eseri arasında İlk fasılda herhangi bir alt başlık
bir nevi kıyas yapan müellif, daha derin ve bulunmazken ikinci fasıl yani hendese
daha geniş bilgiyi arayanların Nihâyetu’l- bölümü, Nihâye gibi üç değil de iki ana
idrâk’a müracaat etmesini tavsiye eder. Bu başlıktan oluşur. Bunlar sırayla “tarifler”
cümleyle paralel olarak hendese kısmının ve “hendesi meseleler”dir. Üçüncü fasıl da
temel kavramlar başlığının sonunda burada aynı şekilde “alemin cisimlerinin kısımları
verdikleriyle yetinilmesini, konu ile ilgili diğer ve hareketi” ve “tabiiyyâta ve hey’ete ait 7
kavramları zikretmeyeceğini, çünkü daha mesele” olmak üzere iki kısımdır.
fazla ayrıntının başlangıç seviyesindekilere
zor geleceğini ifade eder. Böylece, Tuhfetu’ş- Hendese bölümünü ayrıntılı bir şekilde
10
şâhiyye’nin Nihâyetu’l-idrâk’a göre başlangıç ortaya koymak gerekirse, öncelikle ilk kısım
veya başlangıç ile orta arasında bir seviyeyi olan “tarifler” sekiz temel kavramdan oluşur:
temsil ettiği söylenebilir. Buna ilave olarak Nokta, çizgi (hatt), yüzey (sath/basît), cisim
eserin, Sivas’ta Şîrâzî’nin Gökmedrese’deki (nihâyâthudûden), kesişim bölgesi (faslu’l-
öğrencileri veya özel öğrencileri için yazılmış, müşterek), açı (zâviye), paralel (mütevâziye) ve
üslup ve tasnif açısından pedagojik yönü ağır şekil.
basan bir çalışma olduğu düşünülebilir.
10 Kutbuddin Şîrâzî, Tuhfetu’ş-şâhiyye fî ilmi’l-hey’e (Doha: Qatar Digital Library, Add MS 23393), 3a, 5a.

135