Page 139 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

şeklinde bir tasnife tabi tutulmuştur. Bu İki Hendese Bölümünün
kısımdaki en önemli fark sinüs (ceyb) ve Karşılaştırması
ters sinüs (ceybma‘kûs/arcsine/inverse sine)
kavramlarının daire elemanları içerisinde Kutbuddin Şirâzî’nin Nihâyetu’l-idrâk ve
daire parçasının hemen arkasından izah Tuhfetu’ş-şâhiyye adlı hey’et kitaplarının
edilmesidir. Nihâye’de ise daire bahsinde girişlerinde bulunan hendese bölümlerinin
11
değil, oval ve mercek şekillerinden sonra, incelemesinin ardından karşılaştırma
sanki ayrı bir konuymuş gibi verilmiştir. yapabiliriz. Zira iki hendese bölümünün
Anlaşılan burada da daha dikkatli bir şekil ve muhteva açısından karşılaştırması
sıralama yapılmış, okuyucunun zihninin yapılarak farklı hedef kitlesine sahip hey’et
karışması engellenmiştir. kitaplarındaki hendesî bilginin nasıl ve ne
kadar değiştiği görülebilir. Bu durum aynı
Cisimsel şekillere gelince, felek cismi zamanda bir ilim dalının farklı bir ilim dalı
Nihâye’de “mücessem şekil” ifadesiyle içerisinde farklı seviyelerde ele alınması ve
bağımsız bir cisim olarak ele alınırken, kullanılması bakımından da fikir vericidir.
Tuhfe’de “küresel cisim” denilerek küre
bahsinin altında izah edilmektedir. Bunun Nihâyetu’l-idrâk Tuhfetu’ş-şâhiyye
dışında bu bahis iki eserde de büyük oranda Telif tarihi: 1281 Telif tarihi: 1285
benzerdir. 12 Hacim: 145 vr., 25 st. Hacim: 177 vr., 20 st.

Son olarak Tuhfe’nin yüzeysel şekiller başlığı Tasnif: 4 Makale Tasnif: 4 Bâb (başlıklar aynı)
altında daire ve elemanlarını, cisimsel (başlıklar aynı)
şekillerde de koni kesitlerini göstermek Hendese bölümü: 1. Hendese bölümü: 1. bâbın 2.
için birer çizim verilmiştir. Aynı şekilde bu makalenin 2. bâbı, 5 faslı, 3 vr. Tabiiyyât 1 s.
vr. Tabiiyyât 2 vr.
farklılık eserler arasındaki seviye farkına
işaret sayılabilir. Koni kesitlerini gösteren Geometrik çizim yok Geometrik çizim var
çizim şöyledir: 13 Hendese bölüm Hendese bölüm tasnifi: Tarifler
tasnifi: Tarifler, pos- ve meseleler olmak üzere 2
Bunun ardından Tuhfetu’ş-şâhiyye’nin birinci tulatlar ve meseleler kısım
babının, hendeseye dair ikinci faslının olmak üzere 3 fasıl
ikinci ve son kısmı olan “yedi hendese 11 postulat var Yok
meselesi” gelir. Bu kısma başlamadan Meseleler faslı 44 Meseleler kısmı 7 mesele
önce Şîrâzî sunacağı bu yedi meselenin mesele
hey’et kitaplarında en çok ihtiyaç duyulan Seviyeye dair kesin
meseleler olduğunu, eserin hedef kitlesi bilgi yok (orta ve Mübtedî vurgusu var.
dolayısıyla bununla yetineceğini ancak kitap üst?)
boyunca ihtiyaç halinde başka meseleleri de Tablo 1: Nihâyetu’l-İdrâk ve Tuhfetu’ş-Şâhiyye’nin
izah edeceğini bildirir. 14 geometri bölümlerinin karşılaştırması

11 Şîrâzî, Tuhfetu’ş-şâhiyye, 3b.
12 Şîrâzî, Tuhfetu’ş-şâhiyye, 4b.
13 Şîrâzî, Tuhfetu’ş-şâhiyye, 5b.
14 Şîrâzî, Tuhfetu’ş-şâhiyye, 5b-6a.

137