Page 141 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

Şîrâzî’nin bu iki eserinin hendesî içeriğini Tûsî’nin hudûd el-usû- el-ulû- el-eşkâl
kendi arasında karşılaştırdıktan sonra, Usu- (23) lü’l-mev- mu’l-mü- (468)
onlardan öncesine ve sonrasına ait aynı veya lü’l-hen- zua (5+7) teârife
yakın coğrafyalarda üretilmiş ve kullanılmış dese’si (5)
temsil kabiliyeti yüksek hendese ile hey’et
kitaplarının içeriğiyle karşılaştırabiliriz. Zira Tûsî’nin hudûd ----- ----- -----
bu karşılaştırma, mezkûr hendesî içeriklerin, Tezkire’si (40)
matematik tarihi açısından ne ifade ettiğini
anlamaya yardımcı olabilir. Şîrâzî’nin
hendesi içeriklerinin başka hendese veya
hey’et eserleriyle karşılaştırılması meselesine Şîrâzî’nin ta‘rîfât el-usû- ----- mesâil
gelince, yukarıda sayılan hususiyetleri haiz Nihaye- (37) lü’l-mev- (44)
zua
tu’l-id-
birçok eser mevcuttur, ancak Tûsî’nin hem râk’i (3+6+2)
Şîrâzî’nin hocası olması hem de hendese
kitabı Tahrîru’l-Usûl ile hey’et kitabı
Tezkire’nin yaygınlık seviyelerinin yüksekliği, Şîrâzî’nin ta‘rîfât ta‘rîfât ------ mesâil
onları bir adım öne çıkarır. Tûsî’nin Usûl’ü, Tuhfe- (53) içinde (7)
tu’ş-şâhiy-
Öklides’in Elemanlar’ı üzerine bir “tahrîr” ye’si 3 postulat
olduğu için süreç içerisindeki değişim ve (fas-
dönüşümü görmek açısından Elemanlar da lu’l-müş-
karşılaştırma listesine eklenebilir. Şîrâzî’den terek)
sonra ise başta talebeleri Nizâmeddin Ali Kuş- mu- ----- ------ ------
Nîsâbûrî (ö. 730/1329), Kemâleddin Fârisî çu’nun kad-
(ö. 718/1319) ve İmâdeddin Kâşî (ö. 745/1344) Fethiy- dime
olmak üzere çok sayıda bilgin ve onların ye’si (55)
hey’et ile hendese eserleri bulunsa da Bu karşılaştırma tablosu üzerinden elde
Şîrâzî gibi hem Anadolu’da hem de İran edilen verileri maddeler halinde sıralamak
ve Mâverâünnehir bölgesinde etkili olmuş gerekirse:
bir ismin, Ali Kuşçu’nun (ö. 879/1474)
Fethiyye adlı hey’et kitabı daha uygundur. 1. Elemanlar’da 23 tanım bulunur, Usûlu’l-
Karşılaştırma listesine eklenen bu dört eser, hendese de aynı tanımları vermiş ve hudûd
hendesenin temel konuları olan tanımlar/ kelimesiyle ifade etmiştir. Tezkire’ye
tarifler, postulatlar, aksiyomlar ve önermeler gelince hudûd ile karşılanan tanımların

kategorilerinde mukayese edilebilir. sayısı 40’a çıkmıştır. Şîrâzî ise hudûd
kavramı yerine ta‘rifât diye ifade etmiş ve
Eser Ta- Postulat- Aksi- Önerme/ Nihâye’nin hendese bölümünde 37, Tuhfe’nin
nımlar lar yomlar Şekil/ hendese bölümünde ise 53 tanım vermiştir.
Mesele
Öklides’in 23 5 5 465 “Hudûd”dan “ta‘rifât”a geçiş, üzerinde
düşünülmesi gereken bir husustur, ancak
Eleman-
lar’ı böyle bir araştırma bu yazının sınırlarını aşar.

139