Page 142 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

Son olarak Fethiyye’de herhangi bir başlığa bulunduğu halde Fethiyye’de bunun terk
gerek duyulmadan mukaddime içerisinde 55 edildiği görülür. Bu tavır, hey’et ilminde
tanım verilmiştir. Tanım sayısının artması hendesenin etkisinin artarak devam ettiği
astronomi eserlerindeki matematiksel ancak tabiiyyâtın etkisinin yavaşladığı
gelişimin işareti sayılabilir. şeklinde yorumlanabilir.
2. Elemanlar’ın meşhur 5 postulatına Usûlu’l-
hendese’de 7 postulat ilave edilmiş ve kavram Değerlendirme
“el-usûlü’l-mevzûa” şeklinde karşılanmıştır.
Tezkire’nin hendese bölümünde postulatlar i. Şîrâzî’nin hendese bölümleri hacim olarak
bahsi açılmazken Nihâye’de Elemanlar’ın büyük olmasa da içerdiği sıkıştırılmış veri
postulatlarından 3’ü ve Tûsî’nin ilave bakımından klasik bir muhtasar hendese
postulatlarının 6’sına Şîrâzî tarafında 2 kitabını aratmaz. Bu durum, eserin
postulat ilave edilmiştir. Bunlar şöyledir: hendeseye dair temel kavramları özlü bir
(1) Herhangi bir yüzey istendiği kadar şekilde sunma amacını taşıdığını ve klasik
uzatılabilir, (2) herhangi bir nokta ve hendese eserlerinde yer alan birçok önemli
çizginin geçtiği bir yüzey varsayılabilir. konunun burada da işlendiğini gösterir.
Bunların, Tûsî ve Öklides’in postulatlarıyla Şîrâzî, hendese alanındaki temel kuralları,
birlikte ayrıntılı bir incelemesi gerekir. tanımları ve ispatları oldukça yoğun ve özlü
Şîrâzî’nin, hocasının postulatlarından bir biçimde ele alarak okuyucunun konulara
almadığı tek postulat “iki doğru yüzey derinlemesine vakıf olmasını hedeflemiştir.
oluşturmaz” şeklindeki postulattır. Tuhfe’de Bu bağlamda, eserin matematik eğitimi
postulatlara ayrılmış bir bölüm bulunmazken açısından oldukça değerli bir kaynak olduğu
tarifler içerisinde “faslü’l-müşterek” ile ilgili söylenebilir.
postulat formunda 3 ayrı ifade dikkati çeker. ii. Tuhfetu’ş-şâhiyye’deki hendesî tanımlar
Fethiyye’de ise postulatlar bölümü bulunmaz. bölümünün zenginliği ve ifadelerin
3. Elemanlar’daki 5 aksiyomu Tûsî, “el- açıklığı dikkat çeker. Bu eser, özellikle
ulûmü’l-müteârife” ifadesiyle Usûlu’l- hendesekavramlarını açık ve net bir şekilde
Hendese’sine aynen almıştır. Diğer eserlerde tanımlayarak, okuyucunun anlamasını
aksiyomlara yer verilmemiştir. kolaylaştırır. Tanımların bu kadar geniş ve
açıklayıcı olması, eserin didaktik bir yönü
4. Elemanlar 465 önerme sunarken Usûlu’l- olduğunu ve özellikle öğrencilere hitap eden
hendese “eşkâl” ile ifade edilen 468 önerme bir içeriğe sahip olduğunu düşündürür. Bu
ortaya koyar. Tezkira’da önermeler bahsine tür bir anlatım, hendese öğreniminde önemli
hiç girilmez ancak Nihaye’de “eşkâl” yerine bir rol oynayarak, öğrencilerin konuları
“mesâil” başlığı kullanılmış ve 44 mesele daha iyi kavramalarına yardımcı olur. Eserde
verilir. Tuhfe’ye gelince yine “mesâil” adı kullanılan terimlerin netliği ve sistematik
altında 7 önerme mevcuttur. Fethiyye ise bu bir şekilde sunulması, hendese alanındaki
konu da ele alınmaz. temel bilgileri anlaşılır bir biçimde ortaya
5. Tablodaki üç hey’et eserinde de hendese koyması,eserin başlangıç seviyesindeki
bölümünden sonra “tabiiyyat” bölümü talebelere hitap ettiği vurgusuyla örtüşür.

140