Page 143 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

iii. Şîrâzî’nin Nihâyetu’l-idrâk’ın hendese dikkate değer bir örnek olarak araştırmalara
bölümündeki postulatlar kısmının ilk konu olması önerilebilir.
postulatındaTûsî’nin dediği “doğru ve
düzlem mevcuttur” yerine “küre ve felek
mevcuttur” demesi postulatların hey’et Kaynakça
ilmine uyarlaması olarak düşünülebilir. Kutbuddin Şîrâzî. Tuhfetu’ş-şâhiyye fî ilmi’l-hey’e. Doha:
Bu tercih, hendese ile hey’et arasındaki Qatar Digital Library: Add MS 23393.
bağlantıyı güçlendiren önemli bir yenilik Kutbuddin Şîrâzî. Nihâyetu’l-idrâk fî dirâyeti’l-eflâk.
olarak değerlendirilebilir. Klasik hendese İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Turhan Valide
anlayışında doğrular ve düzlemler temel Sultan- 221.
öğeler olarak kabul edilirken, Şîrâzî’nin Nasîruddin Tûsî. Euklides’in Elemanlar Kitabının
küre ve felek kavramlarını öne çıkarması, Tahriri. haz. İhsan Fazlıoğlu. İstanbul: YEK, 2012.
astronomi ve geometri arasındaki Ömer Hayyâm. Resâilü’l-Hayyâm el-Cebriyye. thk. Rüşdî
ilişkinin daha derinlemesine bir şekilde Râşid ve Ahmed Cebbâr. Haleb: Menşûrâtü Câmiati
ele alınmasını sağlar. Bu durum, gök Haleb, 1981.
cisimlerinin hareketlerini ve yapısını daha Ragep, Jamil. Nasîr al-Din al-Tusi’sMemoir on Astronomy
iyi açıklamak amacıyla geometriyi bir (al-Tadhkira fiilm al-hay’a). New York: Springer Verlag,
1993.
araç olarak kullandığınınen açık kanıtıdır.
Böylece, matematiksel modellerin Sertöz, Ali Sinan (haz.). Öklid’in Elemanları. Ankara:
TÜBİTAK, 2019.
astronomik fenomenleri anlamada Umut, Hasan. Theoretical Astronomy in the Early Modern
nasıl bir rol oynadığına dair önemli bir Ottoman Empire: ʿAlī al-Qūshjī’s Al-Risāla al-Fatḥiyya.
örnek sunar. Bu yaklaşım, o dönemde Montreal: Mc Gill University, Doktora tezi, 2019.
astronominin matematikleştirilmesine
yönelik atılmış büyük adımlardan biri olarak
değerlendirilebilir.
iv. Tuhfetu’ş-şâhiyye’deki küre bahsinin
astronomi kavramlarıyla geometrik
olarak izahı ile koni kesitlerinin ayrıntılı
incelemesi,yukarıdaki karşılaştırma
tablosunda bulunan diğerhey’et eserlerinde
görülmez. Bu durum Kutbuddin Şîrâzî’nin
hey’et ve hendese arasındaki bağı
kuvvetlendirme yönündeki çabasını öne
çıkaran durumlardan biridir. Koni kesitleri,
özellikle elips, parabol ve hiperbol gibi
eğriler, gezegen hareketlerini anlamada
önemli bir yer tutar. Tuhfetu’ş-şâhiyye’de bu
konuların ayrıntılı bir şekilde ele alınması,
dönemin riyazi yaklaşımına göre hey’et ile
hendese arasındaki etkileşimi anlamada

141