Page 131 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı
P. 131
yönteminde rasyonel ve sistematik bir ilgili yaptığı ayrıntılı açıklamalar, onun
yaklaşımı benimsediğini gösterir. bu alandaki bilgi birikimini ve katkılarını
açıkça ortaya koyar. Konya’da bulunduğu
Benzer şekilde, Tuhfetu’ş-şâhiyye adlı
eserinde de Kutbuddin Şîrâzî, astronominin sürenin hemen ardından Anadolu’nun
temellerini açıklarken hendese konularına farklı şehirlerinde telif ettiği iki hey’et
büyük önem vermiştir. Eserin giriş (teorik astronomi) kitabı, alanında dönemin
bölümlerinde, teorik geometriyle ilgili dikkat çeken eserleri arasındadır. Bu
ayrıntılı açıklamalara ve çizimlere yer eserlerin giriş bölümlerinde, disiplinin
vermiştir. Şîrâzî’nin bu eseri, sadece bir anlaşılabilmesi için gerekli olan hendese
hey’et kitabı olmanın ötesinde, kendisinin (teorik geometri) konularına yer ayırmıştır.
hendesî bakışını da yansıtan önemli bir Bu yazıda, Şîrâzî’nin öne çıkan iki hey’et
çalışma niteliği taşır. kitabı Nihâyetu’l-idrâk ile Tuhfetu’ş-şâhiyye’nin
giriş kısmında yer alan hendesî ilkeleri
Bu eserlerinde Kutbuddin Şîrâzî’nin inceleyerek müstakil eser yazmadığı
hendese konularına yaptığı vurgunun bu alandaki katkılarını ortaya koymaya
önemli bir sebebi, astronominin doğru ve bu katkıların hem astronomi hem
bir şekilde anlaşılabilmesi için sağlam bir de matematik tarihi içerisinde nerede
matematiksel temele ihtiyaç duyulmasıdır. konumlanabileceğini göstermeye çalışacağız.
O, teorik astronomi çalışmalarının yalnızca
gözlemsel verilerle değil, aynı zamanda
geometrik ve matematiksel ilkelerle Nihâyetu’l-idrâk’ın Hendese
desteklenmesi gerektiğini savunmuştur. Bölümü
Bu yönüyle, Şîrâzî’nin çalışmalarının hem
İslam dünyasında hem de daha sonraki Nihâyetu’l-idrâk, Şîrâzî’nin 680/1281
dönemlerde farklı kültür ve coğrafyalarda senesinde Sivas’ta yazdığı kabul edilen ve o
etkili olduğu, birçok bilim insanının onun dönemde Anadolu’da görev yapan İlhanlı
eserlerinden faydalandığı düşünülebilir. devlet adamı Şemseddin Cüveynî’ye (ö.
683/1284) ithaf ettiği hey’et kitabıdır.
Kısaca Kutbuddin Şîrâzî, yaşadığı dönemin
önde gelen bilim insanlarından biri olarak Kitabın, içeriğine geçmeden önce ilk
astronomi, optik, geometri ve felsefe gibi sayfasında Şîrâzî’nin genel anlamda
birçok alanda önemli eserler vermiştir. matematik ilimler, özelde de hey’et
Onun özellikle hey’et alanındaki çalışmaları, hakkındaki ifadelerini, matematiğe bakışını
dönemin bilimsel birikimine büyük katkılar gözler önüne sermesi açısından burada
sunmuş ve sonraki nesillere ışık tutmuştur. ortaya koymakta fayda vardır. Müellife
Nihâyetu’l-idrâk ve Tuhfetu’ş-şâhiyye adlı göre ilm-i ilâhî hariç tutulursa en şerefli
eserleri, sadece astronomi açısından değil, ilim hey’et ilmidir. Zira bir ilmin şerefi üç
aynı zamanda geometri alanında da önemli vecihle belirlenir: (i) Değişmeden kalan sabit
bilgiler içermektedir. Şîrâzî, müstakil bir bilgilerden oluşması, (ii) zan ve şüpheden
hendese eseri kaleme almamış olsa da bu uzak, yakînî yöntemler kullanması ve (iii)
iki eserin giriş bölümlerinde hendese ile faydalarının çokluğu. İşte bu üç vecihte de
129
