Page 57 - Dârülmülk Konya Dergisi 2023 3. Sayı

Hindistan’lı İmam Rabbânî’den beş sene Ferruh Çelebi’den (ö. 999/1591) sonra
önce 1620 de vefat eden Dede’nin çağı, Konya’da posta geçen Bostan Çelebi (ö.
mensup olduğu tarîkatın yaygınlaşması 1040/1630) zamanında Mevlevîlik için müspet
açısından mühim bir dönem olmakla birlikte gelişmeler olmuş, özellikle Sultan I. Ahmed’le
tasavvuf dünyasını etkileyen birçok olayın kurduğu iyi münasebetler Şeyh’in imkânlarını
da şahididir. Bu sıkıntıların en büyüğü da çoğaltmıştır. Bursa Mevlevîhânesi’nin
Kadızâde-Sivasî tartışmaları adı ile tarihe kurulmasında büyük hizmetleri olan Sultan’ın
geçen olaylar zinciridir. Zaman zaman şu gazeli de bu yakınlığı belgelemektedir:
resmî makamların da Kadızâdeler tarafını Mesnevîsin işidüb Hazret-i Mevlânâ’nın
tutmasıyla sertleşen bu zıtlaşmalar nihayet Gûşvar oldı kulağımda kelâmı anın
tekkelerde yapılan semâ ve sesli zikirlerin
yasaklanmasıyla zirveye ulaşmıştır. Dervişler Deff ü ney nâle kılıb mevlevîler itdi semâ
bu olaya, “yasağ-ı bed:” 1077 tabiriyle tarih Eyledik yine safasını bugün devranın
düşürmüşlerdir. Neşatî’nin konu ile ilgili Emr-i Mevlâ ile bir himmet ede Mevlânâ
hissiyatı ise şöyledir: Gele ayağıma kim kelleleri a’dânın
Men olundı Mevlevîler etmeğe Cedd-i âlâlarıma himmet edegelmiştir
Hem semâ vü hem dûdı deff ü ney Ben de umsam ne aceb himmetin ol Sultanın
Neyler anlar nâmı cün derviş durur Bahtiyâ bendesi ol dergeh-i Mevlânâ’nın
Her birinin var başında tâc-ı key Taht-i manide odur padşeh-i dünyanın
Ebsem olsunlar otursunlar heman Ulemadan Vanî Mehmet Efendi ile (ö.
Kalbden zikreylesinler hû ism-i hey 1096/1685) Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’nın
Ey Neşati, gûş idüb tarihini arasının iyi olması sûfîlere karşı takınılan
Didi hâtif hay hamûş oldu ney olumsuz tavrın devam etmesine sebep
olmuştur. Bu iki şahsa karşı çıkan Niyâzî-i
Konya’daki merkez dergâh postnişini Mısrî (ö. 1106/1694) Limni’ye sürülmüştü.
Ebûbekir Çelebi ile Sultan’ın arası ilk Benzer sebeplerden Halvetî Karabaş Ali
zamanlar iyi idiyse de daha sonra bozulmuş Limni’ye, Bursalı İsmail Hakkı’nın şeyhi
ve idamı emredilmiş, Şeyhulislâm Şair Yahya Atpazarî Osman Efendi (ö. Kıbrıs 1101/1690)
Efendi’nin araya girmesiyle idam sürgüne Şumnu’ya sürgün edilmişti. Bu olayların tabiî
çevrilmiş ve Şeyh İstanbul’a gönderilmiştir. neticesi olarak söz konusu yıllarda, semâ,
Köprülü Mehmet Paşa’nın Kadızâdelilerin raks ve deveran hakkında lehte, aleyhte
liderlerinden bir kısmını Kıbrıs’a sürmekle birçok risâleler yazılmıştır. Semâ için ancak
4
bu keşmekeşlik bir ara düzelir gibi olmuştur.
1095/1684 yılında izin çıkabildi. Zihni
Melâmî Sütçü Beşir Ağa doksan yaşını Dede’nin mürîdi Yenikapı Mevlevîhânesi
geçkin olduğu halde 1073/ 1662’de Şeyhi Naci Ahmed Dede (ö. 1120/1708) bu olay
Kadıköyfeneri’nde öldürülmüş ertesi gün, üzerine hissiyatını şu beyitle dile getirmişti:
aynı inançta olduklarını Şeyhülislâm’a
bildiren kırk mürîdi de Fener’de
boğdurulmuştur. 4 Geniş bilgi için bk. Süleyman Uludağ, İslâm Açısından Musikî ve
Semâ, Bursa 1992.

56