Page 61 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

sistemi olarak tasavvuf meşru görülemezdi. konusundaki önemi ve etkisi, ayrı ayrı
Nitekim Serrâc’ın belirttiği üzere zâhir ele alınması gereken bir husustur. Ancak
ehlinden bir grup, şeriatin zahirinin konumuz açısından bizi burada ilgilendiren
bilgisinden başka bir bilgi tanımadıklarını, husus, hakikate ulaşma konusundaki tutumu
sûfîlerin dile getirdiği bâtın ve tasavvuf ilmi ve bilgi sistemlerine dair değerlendirmeleridir.
diye bir ilmin söz konusu olamayacağını Bu husus, her açıdan olduğundan daha fazla
söylemişlerdi. Dolayısıyla dînî otoriteyi temsil tasavvufun tarihsel seyri açısından önemlidir.
1
ettiğini düşünen ulemâ tarafından tasavvufa Zira Gazzâlî’nin yaşadığı bireysel kriz ve
yönelik esas eleştiri, bu noktada temerküz hakikate ulaşma serüveni, bir bakıma İslâm
etmekteydi. düşüncesinin içinde bulunduğu durumun bir
prototipidir. Bu yönden onun söz konusu
Tasavvufun epistemolojik bir sistem olup
olmadığıyla ilgili ulemâ ile sûfîler arasındaki bireysel tecrübesi, İslâm düşüncesinin
bu çatışma, süreç içerisinde bir tür uzlaşmayla durumunu yansıtır. Munkız’da ayrıntılarıyla
sonuçlandı. Bu uzlaşmanın mahiyeti hakkında anlattığı üzere Gazzâlî’nin esas amacı, her
çok şey söylenebilir. Ancak durum, şu şekilde şeyin hakikatini bilmek yani kesin (yakinî)
ifade edilebilir. Sûfîler, tasavvufun bir bilgi bilgiye ulaşmaktır. “Kesin bilgi, hiçbir şüpheye
yolu olduğu hakkındaki temel iddialarından yer bırakmayacak şekilde bilinen şeyin
bütünüyle vaz geçmemiş olsalar da tasavvufu (ma’lûm) kendisinde ortaya çıktığı, hata ve
dinin üç temel alanından birisi olan ihsan alanı vehmin kendisine karışmadığı ve kalbin de
ve fıkh-ı bâtın olarak gördüler ve tasavvufî böyle bir ihtimale yer vermediği bir ilimdir.
bilginin üretilmesini bu alanla sınırlandırdılar. Bilakis hatasızlık kesin bilginin ayrılmaz bir
2
Bu durum, bir bakıma kelâmın küllî ilim özelliği olmalıdır.” Hakikate dair kesin bilgiye
olduğu, tasavvufun da meşruiyetini ondan alan nasıl ulaşılabileceği, başka bir deyişle gerçek
cüz’î bir ilim olduğu anlamına gelmekteydi bilgiye hangi yöntem ve bilgi sisteminin
ki bu, kelâmın otoritesi altına girmek götürdüğü şeklindeki kadim mesele,
demekti. Tasavvufun bütün tarihî süreçlerini Gazzâlî’nin de ana meselesidir. Gazzâlî,
müşâhede yöntemiyle vahiyden bilgi üretme hakikate dair kesin bilgiye ulaştırdığını iddia
yani epistemolojik bir sistem olma yönünden eden felsefe, kelâm, tasavvuf ve bâtınîlik
okumak mümkündür ve hatta gereklidir. yöntemlerini tek tek tahlil ve kritik eder.
Zira tasavvuf ile diğer dînî ilimlerin çatışması Bizi burada ilgilendiren, kelâm ve tasavvuf
ve uzlaşması, büyük ölçüde bu sebepten hakkındaki değerlendirmeleridir. Kelâm ile
kaynaklanmıştır. ilgili hükmü “kelâm, kendi amacı açısından
yeterli, fakat kendi amacı açısından yetersiz
İslâm düşünce tarihini bu ilişki yönünden bir ilim” şeklindedir. Kelâm ilminin kendi
3
takip ettiğimizde Gazzâlî ile karşılaşmamamız amacı açısından yeterli, fakat Gazzâlî’nin
mümkün değildir. Gazzâlî’nin İslâm amacı açısından yetersiz olması ne anlama
düşüncesinin her alanındaki ve her gelir? Ya da kelâm ilminin amacı ne,

1 Serrâc et-Tûsî, el-Luma’ (nşr. Kâmil Mustafa Hindâvî), Beyrut 2007, s. 25.
2 Gazzâlî, el-Munkız mine’d-dalâl (çev. Abdurrezzak Tek), Bursa 2019, s. 4.
3 Gazzâlî, a.g.e., s. 11.

59