Page 77 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

Râzî ve Nahcuvânî’nin eserleri sadece kendisinden önce gelen başka bir ilimde ispat
birinci kitap üzerine yazılmış şerhlerdir. edilir.” Râzî’ye göre bu ifade mutlak anlamda
Birinci kitabın birinci fenni, tıpta insan doğru değildir. Çünkü bir ilmin ilkeleri,
bedenine içkin “tabiî fail sebepler” olarak kendiliğinden açık olabilir ve ispata gerek
adlandırılan [i] rükünler (temel unsurlar), duymaz veya alt bir bilimde ispat edilebilir
[ii] mizaç (bedenin genel yapısal dengesi), ya da ilkenin tüm meseleler için geçerli
[iii] hıltlar (bedendeki sıvılar), [iv] organlar olması gerekmiyorsa ilmin kendi içinde de
(bedeni oluşturan azalar), [v] güçler ispat edilebilir. Nahcuvânî ise önce ilkeleri
(bedendeki işlevleri yönlendiren kuvvetler) ikiye ayırır: Hakiki ilkeler, kendiliğinden
başlıklarından oluşur. İkinci fenni ise [i] açık, evvelî önermelerdir ve tüm bilimlerin
hastalıkların sınıflandırılması, [ii] hastalıkların temelini oluşturur. İzafî ilkeler ise belli bir
sebepleri, [iii] hastalıkların belirtileri (a‘râz) ilme özgüdür ve kendiliğinden açık değildir.
başlıklarından oluşur. Râzî ve Nahcuvânî’nin İbn Sînâ’nın “tikel ilimlerin ilkeleri” ifadesini
şerhleri sadece bu kitabı içerdiği için ikisi de kullanmış olması, burada izafî ilkeleri
sadece tıbbın genel ilkelerini tartışırlar. Bunun kastettiğini gösterir. Bu nedenle, Râzî’nin öne
dışında teşhis, tedavi, cerrahî müdahale, basit sürdüğü gibi “kendiliğinden açık ilkeler”den
ve bileşik ilaçların imali gibi tıbbın pratik bahsetmesi gerekmez. Ona göre İbn Sînâ
sahalarına dair bir bilgi içermezler. başka bir yerde tıbbın ilkelerini şu şekilde
açıklar: “Tabibin görevi, şeylerin mahiyetini
Râzî, İbn Sînâ’nın geleneksel olarak tıbbın
temel sebepleri olarak kabul edilen bedene tasavvur etmek ve varlığı açık değilse onu
içkin tabiî fail sebepler dışında yaş, cinsiyet, başka bir ilimden almaktır.” Bu, her şeyin
sanatlar, alışkanlıklar ve bedene arız olan sıra değil, sadece bazı şeylerin başka bir ilimden
dışı durumlar gibi dış sebepleri eklemesini alındığını ve bazılarının da kendiliğinden
eleştirir. Ona göre, bu eklemeler tıbbın açık olmadığını gösterir. Örneğin rükûnlar
geleneksel ve doğal çerçevesinin dışındadır. ve hıltlar bu gruba girer; tabibin yalnızca
Nahcuvânî ise, bu unsurların doğrudan zorunlu bunların mahiyetini tasavvur etmesi yeterlidir.
olmasa da sağlık ve hastalık üzerinde etkili Bu bağlamda, tabibin incelemesi üç gruba
olduğunu, dolayısıyla fail sebepler kapsamında özgüdür:
değerlendirilmesi gerektiğini savunur. Ona [i] Kendiliğinden açık olanlar: Bunların
göre, yaş, cinsiyet, meslek, alışkanlıklar ve doğruluğu zaten bellidir, tabibin yalnızca
bedene etki eden sıra dışı faktörler, sağlığın mahiyetlerini tasavvur etmesi yeterlidir.
korunması ve hastalıkların oluşumunda rol [ii] Başka bir ilimde ispat edilenler: Örneğin,
oynar. Bu nedenle her tabibinin doğal sebepler mizaç ve unsurların dört olması gibi. Tabip,
dışında bu arızî sebepleri de incelemesi gerekir.
bunların varlığını başka bir ilimden alır ancak
mahiyetlerini kendisi tasavvur eder.
Hall’de Tıbbın İlkeleri Üzerine [iii] Ne başka bir ilimde ispat edilen ne
Tartışmalar de kendiliğinden açık olanlar: Örneğin
hastalıklar, sebepleri ve belirtileri. Bunlar
İbn Sînâ’ya göre “Tikel ilimlerin ilkeleri
müsellem olup [ilimler hiyerarşisinde] tıbbın içinde hem ispat edilir hem de

75