Page 81 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

DÂRÜLMÜLK’TE BİR KADIN BİLİM İNSANI:

BİBİ MÜNECCİME

ZİBA HASHEMİ HAJİBEHZAD

Devlet yöneticilerinin; özellikle savaş durumu, astronominin, üçüncüsü alanın ise astrolojinin
düşmanlarının kaderi, hanedanlıklarının konusuna girdiğini vurgular. Kimi eserlerde
bekası vb. konularla ilgili olarak geleceği bu ayrım daha belirgin olup, astroloji ilm-i
öğrenme arzusu, diğer medeniyetlerde olduğu ahkâm-ı nücûm, astronomi de ilm-i nucûm
gibi İslam temeddünü için de geçerlidir. Bu olarak kavramsallaştırılır.
bağlamda geçmiş hanedanlık saraylarında Her hâlükârda İslam ilimler tasnifi
müneccimlere her zaman yer verilmiş ve itibar geleneğinde doğa bilimlerinin altına
edilmiştir. Fârâbî ve İbn Haldun gibi bazı yerleştirilen astroloji, yıldızların konum ve
düşünürler geleceğe yönelik bilgi aktarımı hareketlerinin bir işaret sistemi oluşturduğu
çerçevesinde tencim/nücûm ilminin kesinlik ve bu sistem sayesinde gelecek, şimdiki durum
arz etmediğini belirtmişlerse de insanoğlunun ve geçmişe dair bilgi elde etmenin mümkün
fıtratından ileri gelen iştiyak, bugün astroloji olduğu varsayımıyla temellendirilmiştir.
adı altında kümelenen birden fazla ilmin Dolayısıyla ilm-i ahkâm-ı nücûm; rüya tabiri,
gelişimine olanak tanımıştır.
uğursuz olduğuna inanılan bazı olayları
İslam bilim literatürüne bakıldığında ilm-i yorumlamak (zecr) ve geçmiş hadiselerden
nucûm, ilm-i hey’et, ilm-i felek, ilm-i ahkâm-ı geleceğe dair gizli anlamlar çıkarmak (ırâfe)
nücûm gibi farklı kavramlarla işaret edilen gibi yöntemlerle gelecekte vuku bulacak
astroloji ve astronomi ilimlerinin XIX. hadiselere karşı insanları uyarma sanatından
yüzyıla kadar aynı çatı altında ele alındığını ibarettir. İlm-i ahkâm-ı nücûmu doğal ve
ve aralarında kesin bir ayrım yapılmadığını ahkâm astrolojisi olmak üzere iki ana disipline
ifade edilebilir. Başka bir ifadeyle ayıran düşünürlere göre, doğal astroloji
müneccim kelimesinin, modern döneme kadar gökkürelerin (eflâk), fizikî nesne ve olaylar
hem astrologlar hem de astronomlar için üzerindeki etkilerini inceler. Gök cisimlerinin
kullanıldığını görmek mümkündür. Mesela insan kaderi üzerinde etkileri olduğu inancına
Keşfu’z-zunûn’un yazarı Kâtip Çelebi (ö. dayalı ahkâm astrolojisi ise gelecek hakkında
1659) ilm-i nücûm başlığı altında zikrettiği kehanetlerde bulunur. 1
bilim dalını üç alana ayırır; ilk iki alanın

1 Tevfik Fehd, “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm”, TDV İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 2000), XXII, 124-126.

Konya Selçuk Sarayı Burçlarından biri, J. Guiss’ten (1882), 1957 Süheyl Ünver Çizimi, YEK

79