Page 82 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

Bütün bu kanaatler tarih boyunca et-Tuhfetu’ş-şâhiyyeve İhtiyârât-ı Muzafferî adlı
rasathanelerin kurulmasına, zîc ve eserlerini nucûm ilmine hasretmiştir.
takvimlerin oluşturulmasına, matematiksel Bu düşünürlerle birlikte fazla bilinmeyen
astronomi eserlerinin yanı sıra melhame isimler de vardır ki bunlardan biri Bibi
ve ihtiyarat türünden eserlerin de telif Müneccime’dir. Bibi Müneccime hakkında
edilmesine olanak sağlamıştır. Diğer İslam bilgi veren en önemli kaynak, oğlu Nâsıruddin
devletlerinde olduğu gibi Anadolu Selçuklu Hüseyn b. Muhammed b. Ali el-Ca‘ferî er-
hükümdarları da astronomi/astroloji Rugadî el-Münşî’nin (ö. 684/1285’ten sonra)
konulu çalışmaları teşvik etmiş, tencim el-Evâmiru’l-ʿAlâʾiyyefi’l-umûri’l-ʿAlâʾiyye adlı
ilminde otoriter isimleri desteklemiştir. Farsça tarih eseridir. İbn Bibi’nin dîbâcede
Bunun muhtemel nedenlerinden biri ise verdiği bilgiler eserin İlhanlı devlet adamı
İhsan Fazlıoğlu’nun ifadesiyle astrolojinin Alâeddin Atâ Melik Cüveynî’nin (ö. 681/1283)
siyasi ve askeri-stratejik bir disiplin olarak isteği üzerine kaleme alındığını işaret
görülmüş olmasıdır. Nitekim İbnu’l-Esîr, etmektedir. Kendisi de bir tarihçi olan Atâ
Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu I. Melik Cüveynî, Anadolu Selçukluları’nın
Rukneddın Süleymanşah’ın (ö. 479/1086) tarihini yazmasını önermiş ve İbn Bibi bu
babası Kutalmış’ın (ö. 455/1063) astroloji isteği yerine getirmek üzere el-Evâmiru’l-
merakını “Tuhaftır ki Kutalmış Türk olduğu ʿAlâʾiyyefi’l-umûri’l-ʿAlâʾiyye adlı Farsça eserini
halde astrolojiye vakıftı ve bu ilmi mükemmel telif etmiştir. Eserin asıl kısmı, Sultan II.
derecede biliyordu” sözleriyle ifade etmekte Kılıçaslan’ın oğlu I.Gıyaseddin Keyhüsrev’i
ve onun soyundan gelen hükümdarların veliaht tayin etmesi ve ölümüyle (588/1192)
bu ilimlerle meşgul olanları koruduklarını başlar. Sultan I.İzzeddin Keykavus dönemi
vurgulamaktadır. 2
(1211–1220) hakkında bilgi verildikten sonra
Anadolu Selçuklular döneminde ilm-i nucûmla Sultan I.Alâeddin Keykubad dönemindeki
uğraşan isimlerden en fazla bilinenlerin olaylar ayrıntılı biçimde ele alınır. İbn Bibi,
Hubeyş Tiflîsî (ö. 629/1232 [?]) ve Kutbuddin bizzat şahit olduğu hususlara yer verip bir
Şîrâzî (ö. 710/1311) olduğunu ifade etmek bakıma hatıralarını anlatmak suretiyle, el-
mümkündür. Aynı zamanda tabip olan bu Evâmiru’l-ʿAlâʾiyye’yi Sultan I.Alâeddin
iki düşünürden Hubeyş Tiflîsî, Sultan II. Keykubad döneminin en önemli tarihi
Kılıçarslan’ın (ö. 588/1192) sarayında bir süre kaynaklarından birine dönüştürür. Eserin
müneccimlik yapmıştır. Onun Medhalu’n- önemi, sadece tarihi olayların anlatılmış
nucûm, Beyânu’n-nucûm ve Usûlu’l-melâhim olması değil Anadolu Selçuklu döneminde
adlı eserlerinde astronomi/astroloji konuları yaşamış düşünürlerin hayatı hakkında da
işlenmektedir. Konya’ya gelmeden önce ipuçları içermesidir. Mesela bu tarih eseri Esîr
Merağa’da Nasîruddin Tûsî’nin muidliğini Müneccim adıyla atıf yapılan astronomi ve
yapan Kutbuddin Şîrâzî ise Nihâyetu’l-idrâk, matematik bilgini Esîruddin Ebherî’nin (ö.

2 İhsan Fazlıoğlu, “Selçuklu Döneminde Anadolu’da Felsefe ve Bilim-Bir Giriş-”, Cogito29 (2001): 152-168.

80