Page 70 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

sorunlardır. Başka bir ifadeyle meseleler, otoritesi altında olan, İhsan alanına dair
herhangi bir ilimde konunun ilişenleriyle ilgili bilgi üreten ve fıkh-ı zâhir karşısında fıkh-ı
olarak ispatlanması gereken şeylerdir. 6 bâtın olan bir tasavvuftan, konusu Hakk’ın
varlığı olmakla en üstün ilim olan bir
Konevî, bu çerçeveden hareketle ilm-i ilâhî
olarak tanımladığı tasavvuf ilminin konusunu tasavvufa geçiş, tasavvufun tarihsel gelişimini
Hakk’ın varlığı, ilkelerini ilâhî isimler, gösterdiği gibi kelâm ile ilişkisindeki tarihsel
meselelerini de âlemin Allah ile Allah’ın da değişimi de göstermektedir. Tasavvufun
âlem ile ilişkisi olarak belirler. Konevî’nin temsil etmiş olduğu ilm-i ilâhînin konusunun
tasavvufu hangi düzeyde gördüğünü tespit Hakk’ın varlığı olması, felsefe ve kelâmın
edebilmek için söz gelimi İbn Sînâ’nın ilim telakkileriyle karşılaştırıldığında yeni
felsefeyi nasıl çerçevelediğine bakmak gerekir. dönem tasavvufunun pek çok özelliğini
İbn Sînâ’ya göre felsefenin konusu, varlık barındırır. Ancak burada sadece tasavvufun
olmak bakımından varlık, ilkeleri, tasavvurat bir ilim olarak nasıl kurulduğunu göstermek
ve tastikat ve meseleleri de Tanrı’nın amaçlandığı için bu tasvirle yetiniyoruz.
varlığıdır. İbn Sînâ, metafizik alana dair Felsefe ve kelâmda ilkelerin tasavvurat
en üstün ilmin felsefe, kelâmcılar, kelâmın ve tastikat olmasına karşın Konevî’nin
olduğunu söylerken Konevî, en üstün ilmin çerçevesini belirlediği bu ilmin ilkelerinin ilâhî
tasavvuf olduğunu söylemiş olmaktadır. İbn isimler olmasının anlamına mutlaka değinmek
Sînâ’ya göre varlık olmak bakımından varlık, gerekir. Filozof ve kelâmcılara göre bilginin
kelâmcılara göre ma’lum, en apaçık kavramlar kaynağı ve bilgiyi üreten mekanizma akıl ve
olarak ilimlerinin konusu iken, Konevî’ye göre aklın ilkeleri iken tasavvufta bilginin kaynağı
en genel ve apaçık olan, Hakk’ın varlığıdır. ve bilgiyi üreten mekanizma ilâhî isimlerdir.
Öte yandan filozof ve kelâmcılara göre Başka bir deyişle ilâhî isimler, varlığın kaynağı
bilgiyi üreten ilkeler, tasavvurat ve tastikat olduğu gibi bilginin de kaynağıdır. Dolayısıyla
iken, Konevî’ye göre bilgiyi üreten ilkeler Konevî açısından hakikati kavramsal düzeye
yani bilginin kaynağı ve vericisi ilâhî isimler indirgeyen mantık ilkelerine göre üretilen
olmaktadır. 7 bilgi değil, ilâhî isimlerden alınan müşâhedeye
dayalı bilgi, gerçek bilgidir. Konusu
Tasavvuf ilminin konusunun Hakk’ın varlığı bakımından olduğu gibi bu iki bilgi türünü
olmasının anlamı nedir? Bir ilmin üstünlüğü, dikkate aldığımızda da sûfîlerin şuhudî bilgisi,
konusunun genelliği ve özelliğiyle ilişkilidir. felsefe ve kelâmın bilgisinden üstündür.
Bir ilmin konusu diğer ilmin konusundan
daha genelse bu ilim diğer ilimden üstündür. Konevî’nin bu şekilde tasavvufu bir ilm-i
Hakk’ın varlığı her şeyin üzerinde olduğu ilâhî olarak sunması, meselenin birinci
için tasavvufun temsil ettiği ilm-i ilâhî en yönünü teşkil etmekteydi. Ama asıl mesele,
üstün ilim olmaktadır. Bu durum dahi tek müşâhedenin sübjektifliği meselesiydi.
başına tasavvufun tarihsel olarak hangi Müşâhede yönteminin ürettiği bilgilerin
aşamaya geldiğini gösterir. Küllî ilim kelâmın doğruluğunun ölçütü veya dayandığı temel

6 Sadreddin Konevî, Miftâhu’l-gayb (çev. Ekrem Demirli), İstanbul 2014, s. 28-31.
7 Konevî, a.g.e., s. 32-34.

68