Page 101 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

MEVLÂNÂ’NIN HEKİMLERİNDEN

EKMELEDDİN NAHCUVÂNÎ’NİN
PSİKOLOJİ ANLAYIŞI

MEHMET ZAHİT TİRYAKİ

İslam felsefe ve kelamının klasik ve olarak psikoloji, bir anlamda en üst ve
klasik sonrası dönemlerinde psikoloji yetkin halini insanın oluşturduğu ama bitki
hakkındaki tartışmalar, İbn Sînâ’nın (ö. ve hayvanların da dahil olduğu canlıların
1037) nihai ve yetkin halini verdiği bir idrak ve hareketlerinin ilkesine ve kaynağına
çerçeve ve problemler ağı bağlamında ilişkin soruşturmanın yürütüldüğü bir
yapılır. Sonraki filozof ve kelamcılar büyük disiplindir. Dolayısıyla felsefe tarihinin erken
oranda İbn Sînâ’nın ana hatlarını belirlediği dönemlerinden bugüne kadar söz konusu
bu çerçevenin ortaya çıkardığı sorunları canlılar sisteminin en yetkin örneği olan
gündeme getirirler ve çözmeye çalışırlar. insan hakkında konuşmak demek, insanın
Şihâbeddin Sühreverdî (ö. 1191), Fahreddin hem duyumsama, algı, hayal, düşünme,
Râzî (ö. 1206) ve Nasîruddin Tûsî (ö. 1274) bilgi gibi teorik etkinliklerinin hem de
gibi filozof ve kelamcılar o dönemlerde hareket, davranış ve eylem gibi pratik
yapılan tartışmalardaki etkin isimler olarak etkinliklerinin kaynağının ve ilkesinin en
öne çıkar. Ekmeleddin Nahcuvânî (ö. temelde ne olduğunu soruşturmak anlamına
1302[?]) de söz konusu filozof ve kelamcıların gelir. İnsanın yukarıda işaret edilen teorik
ardından gelerek günümüze ulaşan tek eseri ve pratik etkinlikleri bütünüyle fiziksel
Şerhu’l-İşârât üzerinden kendisinden önceki bir seviyeye indirgenerek açıklanabilir mi?
psikoloji odaklı tartışmalara eklemlenmiş Yoksa insan denen canlının bazı etkinlikleri
bir tabip olarak öne çıkar. Bununla birlikte bitki ve hayvan gibi diğer canlı türleriyle
Nahcuvânî’nin yukarıda ismi zikredilen benzer şekilde bütünüyle fiziksel bir
filozof ve kelamcılardan farklı olarak İbn çerçevede açıklanabilse de insanın bazı
Sînâ’nın görüşlerini eleştirmekten daha etkinlikleri böyle bir fiziksel seviyeyi aşan
çok açıklamaya ve güçlendirmeye çalışan bir ilkeyi mi gerekli kılar? Felsefe tarihi bizi
farklı zamanlarda yaşasa da bu en temel
bir tutum benimsediği söylenebilir. Zira soruyla uğraşan ve farklı cevaplar veren çok
Nahcuvânî psikoloji hakkındaki problemleri sayıda filozof ve düşünürle karşılaşmamıza
İbn Sînâ’nın İşârât’ı ile aynı doğrultuda imkan verir. Bu temel problem ve soru
ortaya koyar.
bağlamında incelenen ilk mesele, insanın
Özellikle klasik felsefi bilimler şemasındaki teorik ve pratik etkinlikleri tamamen
yeri itibariyle felsefenin bir alt disiplini fiziksel bir seviyede açıklanamıyorsa bu

99