Page 105 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

görünürler. Bununla birlikte İbn Sînâ’da akli gücü arasında ya da nefsin herhangi
ifade edildiği ve sonraki bazı filozoflar bir davranışı yapmaya yönelmesiyle başka
tarafından da benimsendiği haliyle gayrı bir davranışı yapmaya yönelmesi arasında
maddi ve gayrı cismani bir nefs ile maddi ve ortaya çıkan teorik ve pratik seviyedeki
cismani bir beden arasındaki ilişkinin nasıl farklı etkinlikler nefsin güçlerindeki bu
olabileceği ya da gerçekleşebileceğiyle ilgili farklılaşmayla açıklanır.
sorunlar hem genel olarak erken dönemden İbn Sînâ psikolojisinde insani nefsin
bugüne kadarki felsefe tarihinde hem de güçleri en temelde idrak ve hareket güçleri
özel olarak İslam felsefe ve kelamının arasındaki ayrımdan hareketle incelenir.
klasik sonrası dönemlerinde tartışılmış ve Nahcuvânî de bu çerçeveden hareket
İbn Sînâ’nın psikoloji anlayışının ortaya eder ancak idrak güçlerinin ne olduğuna
çıkardığı sorunlara çeşitli eleştiriler ilişkin tasvirinden önce İbn Sînâ’da insani
yöneltilmiştir. Ekmeleddin Nahcuvânî, idrakin tanımını ve kısımlarını netleştirir.
özellikle İşârât’ın bir diğer etkili şarihi ve Buna göre bir şeyin idrak edilmesi, idrak
eleştirmeni Fahreddin Râzî ve devamındaki edilen şeyin suretinin idrak edende temsil
bazı kelamcılar tarafından dile getirilen bu edilmesidir. İdrak edilen şeyin maddi
itirazları gündeme getirmemektedir. olması durumunda o şeylerin suretleri önce
soyutlanır sonra idrak edilir. İdrak edilen
Nefsin Varlığı ve Güçleri Meselesi şeyin maddi olmaması durumunda ise
doğrudan maddi olmayan şeyin suretinin
İslam filozof ve kelamcılarının insanı insan kendisi idrak edilir. Buna bağlı olarak da
yapan ve buna ilaveten insanın teorik idrakler ya bir organla ya da organsız olarak
ve pratik etkinliklerinin tamamından idrak edenin zatıyla olmak üzere iki şekilde
sorumlu nefs gibi bir ilkenin var olup gerçekleşir. Bu durumda idrakin, dış ya da
olmadığına, birlik ve bütünlüklü bir yapı iç duyularla fiziksel seviyede gerçekleşen
gösteren böyle bir ilkenin birliğine ilişkin algı ya da duyusal idrak, hayal gücüyle
hemen yukarıda ifade edilen tartışma ve gerçekleşen hayali idrak, vehim gücüyle
temellendirmelerinin ardından ortaya çıkan gerçekleşen vehmi idrak gibi bedensel ya
başka bir tartışma alanı nefsin güçleriyle da fiziksel organlarla gerçekleşen kısımları
ilgili çerçevedir. Nefsin güçlerine ilişkin bir de akli idrak gibi bir organ olmaksızın
olarak yapılan bu tartışma hattında İbn gerçekleşen kısmı gibi iki kısmı bulunur.
Sînâ, Nahcuvânî’nin ifadesiyle zatı itibariyle Dolayısıyla nihai noktada İbn Sînâ’nın
tek ve bir olan nefs tözünün, nefsânî güç, psikolojik sisteminde algılanan (mahsus),
tabii güç ve hayvani güç gibi kısımları hayal edilen (muhayyel) ve akledilen (makul)
olduğu düşüncesinden hareket eder. Bu şeklinde üçlü bir idrak şemasıyla karşılaşırız.
doğrultuda nefsin güçleri olarak ifade Bu üçlü şema, başka bir şekilde dış duyular
edilen bu farklı kısımlar nefsin farklı ve seviyesindeki idrak, iç duyular seviyesindeki
hatta bazen birbirine zıt teorik ya da pratik idrak ve akli idrak şeklinde ifade edilir.
etkinliklerinin açıklanması noktasında önem Bu, bir anlamda İbn Sînâ psikolojisi ve
kazanır. Mesela, nefsin duyusal güçleriyle epistemolojisindeki soyutlama anlayışının

103