Page 31 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

HİKMETİN KAPISINDA VELÛD BİR ÂLİM:

HUBEYŞ TİFLÎSÎ VE EL-KİMYA’NIN

SIRLARI ÜZERİNE

ŞULE TAŞKIRAN

Tiflis, yaklaşık 500 yıl önemli bir bilim ve alanlarda 30 civarında eser kaleme almış çok
kültür merkezi olan şehir. Özellikle VII. ve yönlü bir bilgin olan Hubeyş Tiflîsî çoğu tıp
XIII. yüzyıllar arasındaki dönemde birçok ve eczacılık alanında birçok eser telif etmiş,
mutasavvıf ve âlimin yetiştiği topraklar maddelerin doğası ile dönüşüm süreçlerine
ve bu topraklarda yetişen isimlerden biri; dair çalışmalar yapmış, böylelikle de İslam
“Bediüzzaman, Kemâleddin ve Cemâleddin” elkimya geleneğine katkıda bulunmuş bir
lakaplarıyla bilinen, XII-XIII. yüzyıl âlimidir. Bu alandaki en önemli eserlerinden
bilginlerinden Hubeyş b. İbrahim b. biri Beyânü’s-sınâʿât’dır.
Muhammed Tiflîsî (ö. 629/1232 [?]). Yazımızda Mahiyeti daima sembolik anlatımlarla
kendisini tanıma, mirasını anlama ve anlatma gizlenen ve ancak bir usta elinde sırların
gayretiyle HubeyşTiflîsî’yi yâd edeceğiz; El- açıldığı; yüzyıllar boyunca çoğu zaman
Kimya’ya dair eseri Beyânü’s-sınâʿâ tüzerinden metalik işlemlere ve altın yapma arzusuna
“ilmi’l-kâf” konuşacağız, “sanat” üzerine veya indirgenmiş bir sanat, simya. Öte yandan
elkimya âlimlerinin genel kabulüyle “hikmet” bir simyacının gözüyle de maddi ve manevi
üzerine söz söyleyeceğiz.
unsurların biraradalığındaki kutsal bir
Hayatı hakkında sınırlı bilgiye sahip zanaatın, dünyevileştirilmek suretiyle
olduğumuz bu velûdâlim XII. yüzyılın “düşüşü”, kimya. Geleneğin kabulüne göre
başlarında Tiflis’te doğmuş, muhtemelen simya aslı itibariyle kozmolojiye, öte âleme
Tiflis’in Gürcü hakimiyetine geçmesinden ait bir ilimdi. Evrende makro kozmosun
sonra (515/1121) Bağdat’a göçmüştür. mikrokozmosa uygulanabilirliği kabulünce,
Sonrasında bir dönem İran’a yerleşen simya beşeri alana da uygulanabilirdi. Böylece
Hubeyş Tiflîsî, Büyük Selçuklu Devleti’nin metafizik olanla tabii nesneler arasında
dağılmasından (552/1157) sonra da Anadolu’ya bir köprü kurularak manevi alana geçiş de
göçerek; Aksaray, Konya ve Sivas’ta yaşamıştır. sağlanmış oluyordu. Ancak modern bilimin
Aynı yüzyılın sonlarına doğru muhtemelen gelişmesiyle şüphesiz geleneğe ait bu ilimlere
Sivas’ta vefat etmiştir. Büyük kısmını Anadolu de yabancılaşma kaçınılmaz olmuştur.
Selçukluları döneminde yazdığı, farklı Son tahlilde simya, geç dönem kimyasal

29