Page 114 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

gözden o tarafa doğru uzanan çizgidir. Dik
açının hipotenüsü diğer iki kenardan daha
uzun olduğundan gözle görülenin ortası
arasındaki çizgi de en kısa çizgi olur.
O, nesne-ışın teorisini savunanların bu
duyu yanılgısını izah edemediklerini bazı
örneklerle açıklar. Mesela, gözle görülen
arası uzaklık 1000 zira, görülenin ortası ile
bir tarafı arasındaki uzaklık da bir zira olsa,
bu durumda iki kenarın toplamı 1001 ziradır
ve bu miktar, göz ile görülenin bir tarafı
arasında uzanan çizgiden daha uzundur. O
halde 1000 ziradan sonra nesneyi görmemek
gerekir; oysa ki görüldüğüne göre bu olayı
açının küçüklüğü ile izah etmek geçersizdir.
Urmevî büyük olan bir şeyin küçük olanda
(gözde) intıbâını imkânsız gördüğü için de
bu görüşe karşıdır. Ayrıca, yere uzanmış
bir halde 20 zira uzunluğundaki bir direğe
20 zira mesafeden bakan bir kimse aynı
durumda direkle aynı hizada ancak 2 zira
Metâliu’l-envâr, Buna göre gözle nesne arasında tabanı uzaklıkta ve boyu 2 ziradan fazla olan
Ayasofya 2488, farklı görülene, açısı da bakana dönük sanal bir bir insana baksa, direğin boyunu insanın
bir sayfa koni resm olunur ve görülen şey gözden ne boyundan daha küçük göremez. Oysa ki
kadar uzak olursa koninin tepe açısı da oraya direği gördüğü açı dik açının yarısıyken
yerleşen suret de o ölçüde küçülür. Ashâbu’ş- insanı gördüğü açı ise dik açının yarısından
şuâ dediği göz-ışın teorisini savunanlar daha fazladır. Ona göre bu örnekler uzak bir
ise ışının görülenle birleşmesini sağlayan cismin küçük görülmesinin gözdeki açının
mesafe uzadıkça ışınların dağıldığını ve küçüklüğü ile izah edilmesine aykırıdır.
nesnenin tam görülemediğini dile getirirler. Urmevî göz-ışın teorisinde görmeye buhar
Işığın nesneye temas etmemesi onu parçalarının engel olduğu iddiasına da
aydınlatma özelliğinden uzaklaştırır ve ışığı karşıdır. Buhar parçaları görmeye engel
toz konumuna sokan buharları da artırır. olsa, bitişik oldukları için nesnenin hiç
Urmevî, uzak cismin küçük görülmesini, görülmemesi gerekir. Bitişik değil iseler de
görülenin ortasındaki parçanın görene bir delikten bir şeye baktığımızda o şeyi
daha yakın olmasıyla izah edenlerin de büyük gibi görmek gerekecektir.
olduğunu kaydeder. Zira bakan ile görülenin 2. Urmevî görmeyi görülenin suretinin
ortası arasındaki çizgi, görülen nesnenin göze girmesiyle (intıbâ) açıklayan nesne-
iki tarafına uzanan hatla beraber bir dik ışın teorisini tabiatçıların savunduğunu
açı oluşturur. Bu üçgenin hipotenüsü ise

112