Page 111 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 8. Sayı

KELAM KİTAPLARINA YANSIYAN BİLİM KURAMLARI:
KADI SİRÂCEDDİN’İN METÂLİUL-

ENVÂR’INDA OPTİK

OSMAN DEMİR

İslam inancını akli ve nakli delillerle haşir gibi bahisleri de içeren semiyyat
savunmaya ve ispatlamaya çalışan bir disiplin kısmı da bunun istisnası değildir. Kelam
olan kelam, temel konusu olan tevhidi atomculuğunun Allah-âlem ilişkisindeki
temellendirmek için ilk dönemden itibaren rolü malumdur, ancak kelamın bilimsel
doğrudan naslara başvurmak dışında akli ve teorileri alılmamasına dair örnekler bununla
bilimsel yöntemler de geliştirdi. Bu ilmin
esas metodu özellikle ilk dönemde şahidden sınırlanamaz; Aristo fiziği, Galen tıbbı
gâibe istidlâl olunca, dış dünya (hâric) ve optiği, Öklid geometrisi, Batlamyus
zamanla Allah’ı bilmenin bir basamağı haline astronomisi ve Grek optik teorileri gibi
getirildi. Bu faaliyet kıyasta orta terimin eski dünyaya ait pek çok bilimsel kuram
elverdiği ölçüde iki varlık alan arasındaki kelam metinlerinde canlandırılmış ve yeni
farkı ya da benzerliği vurgulayarak icra bir formatla dini amaçlar doğrultusunda
edildi. Kelam ilmi böylece dış dünyayı ilahi kullanılmıştır.
bilgiyi elde etmenin bir vesilesi yaparken
dini ilkeleri ve dünya görüşüne uygun bir
fizik model de inşa etti. Bu sebeple erken Kelam-Bilim İlişkisinde Görme
dönemden itibaren tabiî ilimlere dair
pek çok konu kelam ilminde incelendi ve Tercümeler döneminde Müslümanların
süreç içinde kelam neredeyse ihtiva ettiği optik ilmiyle (ilm-i menâzır) karşılaşması
bu veriler sebebiyle neredeyse “doğal bir ve mevcut birikimi alımlamaları, giderek
teoloji” haline geldi. burada yer alan teorilerin metinlere
Kelamın bilimsel kimliği bu disiplinin yansımasını sağladı.Galen, Öklid, Platon,
erken dönemden itibaren kazandığı kurucu Aristo ve atomcu filozofların savundukları
unsurlarından biridir. Bu sebeple bir göz-ışın, nesne-ışın ve ortamcı teorilerden
metnin kelami yoğunluğu arttığında içerdiği naslarla uyumlu bir evren tasavvuru
bilimsel modeller de çeşitlenir. Öyleki inşasında istifade edildi. Eş‘arî’nin (ö.
salt nakle dayanması gereken ve cismânî 324/935-36) Makâlât’ında şeyin mahiyetine
dair farklı görüşlerin yer alması erken
dönemde bir idrak türü olarak görmenin

109